Mocht je de Men’s Health of TikTok nog als een betrouwbare bron beschouwen: er is een verschil tussen goed onderbouwde informatie en amusement. Men’s Health en eigenlijk de meeste tijdschriften die verkrijgbaar zijn in een gemiddelde supermarkt behoren tot categorie 2. Het is simpel: saai wetenschappelijk onderzoek verkoopt niet. Een tijdschrift met een aantrekkelijke halfnaakte man of vrouw op de voorkant vergezeld door interessante uitspraken daarentegen wel en leuke filmpjes met een catchy boodschap ook.
Begin bij de bron…
De bron van je informatie vertelt veel over de waarschijnlijkheid van die informatie. Een gepubliceerd artikel in een peer-reviewed tijdschrift (de kwaliteit ervan wordt beoordeeld door collega’s) zal eerder een betrouwbare bron van informatie zijn dan een fancy column in je favoriete flutblad. Een onderzoek van onafhankelijk onderzoeksteam heeft vaak de voorkeur boven een door de producent gefinancierd onderzoek. En een meta-analyse of systematische review heeft meer slagkracht dan een enkele case study. En als je naar social media kijkt, kun je er eigenlijk vanuit gaan dat je 90% van wat er geplaatst en geschreven wordt nog behoorlijk moet nuanceren (als er überhaupt al een kern van waarheid in schuilt). Er zijn maar weinig accounts die echt onderbouwde info delen.
Je vindt wat je zoekt…
Zeker in de (sociale) media zie je ontzettend veel gevallen van mensen die de zogenaamde waarheid prediken op basis van wat ze onderzocht of ervaren hebben. Gevalletje zoekt en gij zult vinden. Wanneer je zoekt naar de voordelen van iets, vind je voordelen (zeker in de wereld van training en voeding). Andersom vind je de nadelen ook vast wel ergens als je daar bewust naar op zoek gaat.
Een simpel voorbeeld (weliswaar van een paar jaar terug) is de documentaire Game Changers. Het doel van die documentaire is niet om een duidelijk beeld te schetsen omtrent de voors- en tegens van plantaardig eten. Het doel is om plantaardig eten te promoten. Dat is een degelijk verschil. De makers van de documentaire hebben heel wat ‘bewijs’ verzameld om te onderbouwen dat plantaardig eten beter is (iets met de grootte van je testikels etc.). Ze zijn gemakshalve vergeten om de andere kant te belichten… Gevalletje oogkleppen (oftewel confirmation bias).
Kortom: het type onderzoek, van wie de informatie komt en waar de informatie gepubliceerd wordt, zegt veel over de geloofwaardigheid ervan. Dus bezint voor ge begint! Kijk kritische naar wat je leest. Dat je favoriete influencer iets aanprijst zegt niet veel meer dan nul, komma, niks. Feitelijk zegt het alleen dat hij of zij waarschijnlijk een leuk bedrag of een doos vol merchandise krijgt. En dat voor het plaatsen van een foto inclusief product en big smile. Makkelijk verdiend!
Ken de context van wat je leest
Ook al komt je informatie van een aannemelijk betrouwbare bron, dan nog is de vraag: wat is de context van wat je aan het lezen bent? Is het een onderzoek dat uitgevoerd is onder mensen of waren het ratten? En zijn die mensen enigszins vergelijkbaar met jou? Of is het een onderzoek onder sedentaire ouderen, terwijl jij een jonge vitale sporter bent? Je kunt informatie niet klakkeloos overnemen voor je eigen situatie wanneer de onderbouwing voor die informatie alles behalve jouw situatie betreft.
De onderzoekswereld maakt daarnaast onderscheid tussen observationele onderzoeken en experimentele onderzoeken. In observationele onderzoeken kan enkel een verband tussen factoren worden gevonden: de waarschijnlijkheid dat 2 dingen elkaar beïnvloeden. Om oorzaak en gevolg te onderzoeken moeten studies plaatsvinden in een experimentele setting met een controle groep en gecontroleerde omstandigheden. Juist dit soort studies zijn bijna niet te vertalen naar jouw dagelijkse praktijk. Jij leeft ten slotte niet in laboratorium met gecontroleerde omstandigheden, maar in een huis, met een gezin en wisselende omstandigheden. En mocht zo’n oorzaak-gevolg relatie gevonden worden, is het dan een relatie die over jaren gaat, of slechts over enkele weken?
Nieuwer is niet per definitie beter
Je bent vast wel eens ergens tegengekomen dat er wordt geschald met: “de nieuwste wetenschappelijke inzichten” (lees hier: 1 nieuw onderzoek dat gedaan is over onderwerp X). Dit onderzoek voor waar aannemen zonder de bulk aan oudere onderzoeken over hetzelfde onderwerp in acht te nemen, is alsof je alleen het laatste hoofdstuk van een roman leest: je denkt te weten hoe het verhaal verlopen is richting het eind, maar eigenlijk is een good guess het beste wat je kan doen (en dan is ‘good’ nog het meest gunstige geval).
Nieuwer onderzoek is niet altijd beter. Het kan zijn dat er nieuwe onderzoeksmethodieken zijn die bepaalde effecten beter kunnen meten, maar that’s about it. Je kunt dus niet zomaar aannemen dat het nieuwste onderzoek ook de beste informatie bevat.
Wanneer is iets daadwerkelijk bewezen?
Onomstotelijk bewijs is het hoogst haalbare in de wetenschap. Maar over het algemeen komt dit enkel voor in redelijk exacte onderzoeksdomeinen. De stelling van Pythagoras is redelijk exact. Wat een bepaalde aanpak op gebied van voeding precies doet in een individueel lichaam is alles behalve dat. Het enige dat in de buurt komt van ‘bewezen’ is de wet van de thermodynamica: wanneer je minder eet dan je verbruikt val je af en visa versa. En zelfs dat lijkt aan het oppervlak veel minder complex dan wat het in werkelijkheid is.
Het best haalbare op gebied van voeding is waarschijnlijkheid. Het is waarschijnlijk dat een teveel aan verzadigde vetten in verhouding tot je totale vetinname ongezond is op lange termijn en dat veel bewerkte producten eten je gezondheid niet te goede komt. Zie je ergens de claim dat iets ‘bewezen effectief’ is, hou dit (en al het voorgaande) dan in je achterhoofd. Het is niet bewezen. Het is waarschijnlijk voor de doelgroep(en) van het onderzoek binnen de termijn van het onderzoek, mits het onderzoek een enigszins gedegen opzet heeft.
Over een wetenschappelijke consensus (een overeenstemming en dus hogere waarschijnlijkheid) wordt pas gesproken wanneer meerdere onderzoeksgroepen, die verschillende methodieken gebruiken in een andere bevolkingsgroep, de bevindingen hebben herhaald.
Wanneer de meest effectieve methode totaal nutteloos wordt
En stel nou hè…die meest effectieve methode is toevallig getoetst binnen een doelgroep waar jij in zou passen (of er is wetenschappelijke consensus)? Dan nog gaat wetenschap over kennis en niet over de praktische toepasbaarheid ervan. De meest effectieve methode wordt totaal ineffectief als die methode voor jou niet vol te houden is.
Wat voor de één effectief is, hoeft voor jou niet effectief te zijn. En wanneer het voor jou effectief blijkt te zijn, maar op lange termijn niet haalbaar, dan kun je beter gaan voor de ‘minder effectieve weg’ die vol te houden is. Consistency beats perfection voor zover als perfectie überhaupt haalbaar is in je dagelijkse leven.
